Wayang
Purwo
Wayang
purwa adalah bagian dari beberapa macam yang ada, diantaranya wayang gedog,
wayang madya, wayang klitik purwa, wayang wahyu, wayang wahono dan sebagainya.
Wayang
purwa sudah ada beberapa ratus tahun yang lalu dimana wayang timbul pertama
fungsinya sebagai upacara menyembah roh nenek moyang. Jadi merupakan upacara
khusus yang dilakukan nenek moyang untuk mengenang arwah para leluhur. Bentuk
wayang masih sangat sederhana yang dipentingkan bukan bentuk wayang tetapi
bayangan dari wayangan tersebut.
Perkembangan
wayang pesat pada jaman para wali, diantaranya Sunan Kalijaga, Sunan Bonang dan
yang lain ikut merubah bentuk wayang sehingga menjadi lebih indah bentuknya.
Langkah
penyempurnaan di jaman Sultan Agung Hanyakrakusuma, jaman kerajaan Pajang,
kerajaan Surakarta, jaman Pakubuwono banyak sekali menyempurnakan bentuk wayang
sehingga tercipta bentuk sekarang ini, dimana telah mengalami kemantapan yang
dirasa pas dihati pemiliknya.
Pengaturan
Wayang
Jumlah
wayang dalam satu kotak tidak sama tergantung kepada pemiliknya. Jadi ada
wayang yang jumlahnya 350 sampai 400 wayang, ada yang jumlahnya hanya 180 wayag
dan ada yang kurang dari 180 wayang. Biasanya wayang yang banyak, wayang yang
rangkap serta wanda yang banyak sesuai yang diinginkan. Pengaturan wayang pada
layar atau kelir atau disebut simpingan. Di dalam simpingan wayang ada
simpingan kanan dan simpingan kiri.
Simpingan
Kiri terdiri dari Buto raton (Kumbakarno), Raksasa muda
(Prahasta,Suratimantra), Rahwana dengan beberapa wanda, Wayang Bapang (ratu
sabrang), Wayang Boma (Bomanarakasura), Indrajit, Trisirah, Trinetra dan
sejenisnya, Prabu Baladewa dengan beberapa wanda, Raden Kakrasana, Prabu Salya,
Prabu Matswapati, Prabu Duryudana, Prabu Salya, Prabu Salya, Prabu Matswapati,
Prabu Duryudana, Raden Setyaki, Raden Samba, dan Raden Narayana. Contoh ini
hanya secara garis besar saja. Jadi masih banyak nama tokoh yang tidak
dicantumkan.
Wayang Eblekan yaitu wayang yang masih diatur rapi didalam kotak, tidak ikut
disimping. Contoh: Buta brabah, wayang wanara, wayang kewanan (hewan), wayang
tatagan yang lain, misal: wadya sabrang buta cakil dan lain-lain. Wayang
dudahan yaitu wayang yang diletakkan di sisi kanan dhalang. Contoh: Punakawan,
pandita, rampogan, dewa dan beberapa tokoh wayang yang akan digunakan didalam
pakeliran.
Simpingan Kanan dimulai dari wayang Tuguwasesa diakhiri wayang bayen. Adapun
wayang yang disimping adalah Prau Tuguwasesa (Tuhuwasesa), Werkudara dari
beberapa macam wanda, Bratasena dari beberapa macam wanda, Rama Parasu,
Gatotkaca dari beberapa macam wanda, Ontareja, Anoman dari beberapa macam
wanda, Kresna dari beberapa macam wanda, Prabu Rama, Prabu Arjuna Sasra,
Pandhu, Arjuna, Abimanyu, Palasara, Sekutrem, Wayang putran, dan Bati.
Wayang-wayang tersebut disimping pada debog atau batang pisang bagian atas.
Untuk batang pisang bagian bawah hanya terdiri dari simpingan wayang putren.
Simpingan sebelah kiri terdiri atas Buta raton, Wayang buta enom (raksasa
muda), Wayang boma, Wayang Sasra, dan Wayang Satria. Untuk lebih jelasnya mari
kita lihat urutan yang diatur seperti tersebut dibawah ini.
Pakem
Ringgit Purwa Warni-warni:
Lakon-lakon:
Peksi Dewata, Gambiranom, Semar Mantu, Bangbang Sitijaya, Wangsatama Maling,
Thongthongborong, Srikandhi Mandung, Danasalira, Lesmana Buru Bojone Bangbang,
Caluntang, Carapang Sasampuning Prang Baratayuda, Parikesit, Yudayana, Prabu
Wahana, Mayangkara, Tutugipun Lampahan Bandung, Carangan Ingkang Kantun
Jayaseloba, Doradresanala Larase Semarasupi. Bandhaloba, Ambungkus, Lahire
Pandhu, Lahiripun Dasamuka, Dasamuka Tapa Turu, Lahire Indrajit, Lokapala,
Sasrabahu, Bambang Sumantri, Sugriwa Subali, Singangembarawati, Anggit Dalem,
Tutugipun Lampahan Wilugangga, Tunjung Pethak, Gambar Sejati, Bangbang Dewakasimpar,
Ingkang Serkarta Jalintangan Suksma Anyalawadi, Samba Rambi, Antasena Rabi,
Wilmuka Rabi, Partajumena, Wisatha Rabi, Sumitra Rabi, Sancaka Rabi, Antareja
Rabi, Pancakumara Rabi, Sayembara Dewi Mahendra, Sayembara Dewi Gandawati,
Sayembara Tal Pethak, Dhusthajumena Rabi, Pancadriya Rabi, Rukma Ical, Ugrasena
Tapa, Leksmana Mandrakumara Rabi, Ada-ada Bimasuci, Pandhawa Kaobongan,
Sembadra Dilarung and Secaboma (59 wayang lakon).
Pakem
Ringgit Wacucal:
Lakon-lakon:
Kresna Kembang, Sayembara Setyaki, Erangbaya,Kresna Gugah, Prabu Kalithi,
Wilugangga, Waosan Panitibaya Lampahipun Para Dewa, Asmaradahana, Karagajawa
dan Sudhamala (11 wayang lakon).
Pakem
Ringgit Purwa Warni-warni:
Lakon-lakon:
Sembadra Edan, Sembadra Larung, Arjuna Besus, Sukma Ngembaraning Sembadra,
Peksi Gadarata, Wrekudara Dados Gajah, Cekel Endralaya, Manonbawa, Surga
Bandhang, Bangbang Kembar, Bangbang Danuasmara, Palgunadi, Bimasuci, Loncongan,
Wrekudara Dipun Lamar, Yuyutsuh, Samba Rajah, Sunggen Wilmuka, Lobaningrat,
Anggamaya, Brajadenta Balik, Tapel Sewu, Dewakusuma, Sunggen Gathutkaca,
Sugata, Tuguwasesa, Lambangkara, Semar Minta Bagus, Retna Sengaja, Prabu
Pathakol, Jayamurcita, Karna Wiguna, Bangbang Supena, Pandhawa Gupak, Gugahan
Kresna, Srikandhi Manguru Manah, Kresna Malang Dewa, Bangbang Sinom Prajangga
Murca Lalana dan Pandha Widada (42 wayang lakon).
Pakem
Ringgit Purwa:
Lakon-lakon:
Angruna-Angruni, Mikukuhan, Begawan Respati, Watugunung, Wisnupati, Prabu
Namintaya, Nagatatmala, Sri Sadana, Parikenan, Bambang Sakutrem, Bambang Sakri,
Bagawan Palasara, Kilatbuwana, Narasoma, Basudewa Rabi, Gandamana Sakit,
Rabinipun Harya Prabu Kaliyan Ugrasena, Bima Bungkus, Rabinipun Ramawidura,
Lisah Tala, Obong-obongan Pasanggrahan Balesegala, Bambang Kumbayana, Jagal
Bilawa, Babad Wanamarta, Kangsa Pragat, Semar Jantur, Jaladara Rabi,
Alap-alapan Surtikanthi, Clakutana, Suyudana Rabi, Jayadrata Rabi, Pandhawa
Dulit, Gandamana, Kresna Sekar, Alap-alapan Secaboma, Kuntul Wilanten,
Partakrama, Gathutkaca Lair, Setija, Bangun Taman Maerakaca dan Wader Bang (43
wayang lakon).
Pakem
Ringgit Purwa Warni-warni:
Lakon-lakon:
Sembadra Edan, Sembadra Larung, Arjuna Besus, Sukma Ngembaraning Sembadra,
Peksi Gadarata, Wrekudara Dados Gajah, Cekel Endralaya, Manonbawa, Surga
Bandhang, Bangbang Kembar, Bangbang Danuasmara, Palgunadi, Bimasuci, Loncongan,
Wrekudara Dipun Lamar, Yuyutsuh, Samba Rajah, Sunggen Wilmuka, Lobaningrat,
Anggamaya, Brajadenta Balik, Tapel Sewu, Dewakusuma, Sunggen Gathutkaca,
Sugata, Tuguwasesa, Lambangkara, Semar Minta Bagus, Retna Sengaja, Prabu
Pathakol, Jayamurcita, Karna Wiguna, Bangbang Supena, Pandhawa Gupak, Gugahan
Kresna, Srikandhi Manguru Manah, Kresna Malang Dewa, Bangbang Sinom Prajangga
Murca Lalana dan Pandha Widada (42 wayang lakon).
Pakem
Ringgit Purwa Warni-warni:
Lakon-lakon:
Peksi Dewata, Gambiranom, Semar Mantu, Bangbang Sitijaya, Wangsatama Maling,
Thongthongborong, Srikandhi Mandung, Danasalira, Lesmana Buru Bojone Bangbang,
Caluntang, Carapang Sasampuning Prang Baratayuda, Parikesit, Yudayana, Prabu
Wahana, Mayangkara, Tutugipun Lampahan Bandung, Carangan Ingkang Kantun
Jayaseloba, Doradresanala Larase Semarasupi. Bandhaloba, Ambungkus, Lahire
Pandhu, Lahiripun Dasamuka, Dasamuka Tapa Turu, Lahire Indrajit, Lokapala,
Sasrabahu, Bambang Sumantri, Sugriwa Subali, Singangembarawati, Anggit Dalem,
Tutugipun Lampahan Wilugangga, Tunjung Pethak, Gambar Sejati, Bangbang
Dewakasimpar, Ingkang Serkarta Jalintangan Suksma Anyalawadi, Samba Rambi,
Antasena Rabi, Wilmuka Rabi, Partajumena, Wisatha Rabi, Sumitra Rabi, Sancaka
Rabi, Antareja Rabi, Pancakumara Rabi, Sayembara Dewi Mahendra, Sayembara Dewi
Gandawati, Sayembara Tal Pethak, Dhusthajumena Rabi, Pancadriya Rabi, Rukma
Ical, Ugrasena Tapa, Leksmana Mandrakumara Rabi, Ada-ada Bimasuci, Pandhawa
Kaobongan, Sembadra Dilarung and Secaboma (59 wayang lakon).
Pakem
Ringgit Wacucal:
Lakon-lakon:
Kresna Kembang, Sayembara Setyaki, Erangbaya,Kresna Gugah, Prabu Kalithi,
Wilugangga, Waosan Panitibaya Lampahipun Para Dewa, Asmaradahana, Karagajawa
dan Sudhamala (11 wayang lakon).
Pakem
Wayang Purwa I: (Ki Prawirasudirja – Surakarta)
Lakon-lakon:
Angruna Angruni, Bambang Srigati, Bathara Sambodana Rabi, Hendrasena,
Ramaparasu, Setyaki Rabi, Bagawan Sumong, Doradresana Makingkin, Tuhuwisesa,
Sridenta, Bratadewa, Jayawisesa, Janaka Kembar, Jayasuparta, Endhang Madyasari,
Sekar Widabrata, Samba Rabi, Partajumena Rabi, Calunthang dan Carapang.
siip.........wong jowo ben ra lali karo djawane.....
BalasHapus