DUMADINE CANDI GEDHONG SANGA

DUMADINE CANDHI GEDHONG SANGA

Ing laladan Kecamatan Sumowono, Kabupaten Semarang, wonten dhusun ingkang dipunwastani Darum. Dumunung wonten ing lengkehipun Redi Ngungrungan. Inggih menika salah setunggaling puncak Redi Ungaran sisih kidul. Ing sacelake Dhusun Darum menika lan radi minggah sawetawis, wonten patilasan awujud candhi. Cacahipun ingkang taksih wutuh wonten gangsal. Dene ingkang sekawan sampun risak. Namung kantun wujud sela pesagen, ambyar wonten sakubenge baturan candhi. Sarehne kala rumiyin cacahe wonten sanga, mula banjur kasebat Candhi Gedhong Sanga.

Disebat gedhong jalaran candhi ing tengah ipun wonten senthonge. Mungguh dununge candhi boten nunggal dados sapalataran kados dene Candhi Prambanan. Ananging pating prenca – prenca boten patos tebih.

Dening pamarentah Dhaerah Kabupaten Semarang, cacahe wiwit didandani, supadosa dados papan pasiyare para wisatawan. Mula mergi ingkang tumuju dhateng candhi sampun dipun aspal, sarta di yasani gapura ingkang dados plawangan mlebet dhateng wengkone candhi.

Manut cariyosipun, Candhi Gedong sanga menika yasa nipun Ki Hajar Salokantara. Piyambakipun miturut panyuwune Dyah Ayu Prabu Kenya Sima, ingkang jumeneng dados ratu wonten Krajan Kalingga.

Sang Dyah Ayu Prabu Sima, sinebut sawijining ratu putri ingkang berbudi, asih marang kulawa, lan jejeg pangastaning adil. Sanajan santanane sang prabu dhewe ugi nara praja ingkang kumawani mbangkang marang rehing kaprajan lan kaadilan, mesthi dipindana cocog kaliyan pakartine. Ananging sang prabu boten eman utawi owel paring ganjaran marang kawula ingkang saged labuh labet marang Nagari. Mula boten mokal menawi para kawula munggahe para punggawa ajrih asih dhateng sang prabu Kenya. Paribasan lila legawa dadi wadal karahayoning Nagari, menawi samangsa-samangsa wonten parangmuka ingkang nyikara katentreman Nagari.

Sang Prabu Kenya ugi tansah marsudi marang tata manembahe para kawula Hyang Maha Wisesa ingkang tansah paring kanugrahan marang para titah. Mula sang Prabu Kenya boten kendhat-kendhat anggenipun yasa panti pamuja, kangge papan manembahe para kawula.

Sakbibar ipun sang Prabu Kenya ndangu tata tentrem Nagari, nuli karsa medharake supenane sajroning sare, kados nampi wangsite jawata. Dene saking wedhare wangsit menika, sang Prabu Kenya kadhawuhan yasa sanggar pamujan wonten ing puncaking Redi Suralaya.

Mula saking wangsit ingkang dipunwedharake jawata menika, sang nata ngutus gandhek supados nimbali Ki Hajar Salokantara kaliyan Ki Hajar Watangrana ingkang dianggep tiyang sekti lan ugi kagungan ngelmu ingkang misuwur banget dhateng kraton. Utusanipun sang Prabu Kenya bidhal ninggalake kraton kangge madosi Ki Hajar Salokantara kaliyan Ki Hajar Watangrana wonten panggenanipun. Dumugi wonten daleme sang Hajar kekalih menika, gandhek ngaturi uninga bilih dipun utus kaliyan Dyah Ayu Prabu Kenya Sima minangka ratu wanita Krajan Kalingga ingkang paring dhawuh marang Ki Hajar Salokantara lan rayinipun kangge yasa sanggar pamujan ingkang dipun wedharake jawata wonten lebet mimpi sang Prabu nalika sare. Ki Hajar Salokantara kaliyan Ki Hajar Watangrana ingkang dipun dhawuhi Prabu Kenya kangge yasa papan pamujan banjur ninggalake daleme saprelu sowan wonten ngarsanipun sang Dyah Ayu Prabu Kenya Sima. Pisowanipun Hajar kekalih menika dijarwani wangsite jawata, supados Hajar kekalih yasa sanggar pamujan wonten puncaking Redi Suralaya, ingkang wonten ing sakidul kilene praja. Ki Hajar Watangrana ingkang mengertos menawi Sri Maharatu badhe yasa sanggar pamujan wonten ing wewengkon menika, ngaturi pamanggih ipun. Redi Ngungrungan menika kalebet alas ingkang katelah alas Gung Liwang - Liwung kang mbebrayani uga kaliyan gawat kaliwat sanget menawi badhe dipun yasa candhi. Ananging Sri Maharatu menika boten mundhur saking tekade, Ratu Kenya maringi pamanggihipun menawi tlatah menika mbenjinge bakal dados wengkon ingkang makmur, amargi wonten ngandhapipun wonten kali gedhe kang bisa hangaliri sabin lan ugi sanes – sanesipun. Kali menika dipun wastani Kali Tuntang. Lajeng Ki Hajar Watangrana ngaturi pamanggihe malih menawi kali menika saged asat toyanipun, ananging Ratu Sima ingkang sampun dipun wedharake wangsit jawata ngendikan menawi kali sakmenika lan sak lajengipun boten bakal asat toyanipun amargi bakal wonten tuk minangka sumber toya kang ageng sanget, endah lan bening toyanipun lan sakmenika tuk bakal dados rawa ingkang endah, ugi bakal dipun wastani Rawa Pening. Hajar sakarone kepareng ngirit wadya bala kaliyan para nara karya, sarta para wanita ingkang dipun pandhegani Dewi Ariwulan, ugi gadhah tugas ngreksa cadhonging para prajurit kaliyan para nara karya.

Ki Hajar Salokantara sing pranyata sidik paningale lan rayi nipun kang asmane Ki Hajar Watangrana kepareng nyuwun pamit saking ngarsanipun Dyah Ayu Prabu Kenya Sima tumuli banjur kondur dhateng daleme lan uga nyuwun pamit marang kulawarga wonten dalem. Bibar pamit, para Hajar kekalih menika tindak dhateng pucuking Redi Suralaya minangka madosi papan kang dikarsakake jawata. Wonten ing tengah margi Ki Hajar Salokantara banjur tindak piyambak nenepi saprelu memuja marang dewa kangge mangertosi menawi wonten tlatah pundi kersane dewa, papan ingkang sae kangge yasa sanggar pamujan menika. Sakderenge Ki Hajar Salokantara miwiti anggenipun ngeningake cipta, kanthi maringi pepacuh marang Ki Hajar Watangrana supados boten ndhisiki anggenipun yasa papan pamujan. Nalika Ki Hajar Salokantara nenepi lan memuja, Ki Hajar Watangrana tanpa paring rembug dhateng Ki Hajar Salokantara ingkang nembe semedhi, banjur netepake menawi wonten ing papan ngriku prayoga kangge yasa sanggar pamujan. Mula boten saranta Ki Hajar Watangrana banjur dhawuh marang para prajurit kaliyan para nara karya kangge miwiti yasa sanggar pamujan. Mesthi kemawon swaranipun tiyang kathah ingkang nembe sami nyambut damel andadosaken gagale Ki Hajar Salokantara ngeningake cipta. Ki Hajar Salokantara medhal saking papan panepenipun kangge madosi sangkaning swarane tiyang ingkang lagi sami nyambut damel. Ki Hajar Salokantara mirsani pranyata para prajurit kaliyan para nara karya sami tumandhang yasa sanggar pamujan. Ki Hajar Salokantara kanthi boten sabar manggihi Ki Hajar Watangrana, nyuwun pirsa sinten ingkang mrentahake wadya bala lan para nara karya tumandang damel yasa sanggar. Ki Hajar Watangrana ngakoni menawi piyambakipun ingkang paring printah. Ki Hajar Salokantara banjur ngandharake panemune menawi sanes papan ngrika ingkang dikarsakake dewa dados papane sanggar pamujan. Ananging Ki Hajar Watangrana tetep boten purun mundur saking tekade, banjur dados perang tandhing. Saking mempenge perang, Hajar kekalih menika ngantos sami kasatan. Kekalihipun ngaso amargi sami salit anggone kekeselen prang tandhing. Ki Hajar Salokantara ngendikan marang Ki Hajar Watangrana,

“Adhi kowe ngerti yen papan kene angel banyu. Aku lan kowe pada kasatan ora ana sing diombe. Yen papan kene temenan dadi yasa sanggar pamujan kaya sing dikarsakake sang prabu Kenya, mendah mbesuk rekasane anak turunku lan anak turunmu yen pada kasatan.”

Bareng Ki Hajar Watangrana pirsa kasunyatan kados mekaten, banjur nembe purun ngakoni kletune. Wekasane nyembah marang Ki Hajar Salokantara nyuwun pangapura. Ki Hajar Salokantara lajeng ngendikan, “Mbesuk papan larang banyu iki yen dadi desa apike dijenengake desa Nglarangan. Uga candhi sing wis mbok gawe kuwi tak jenengi candhi Ngempon!”

Sesampune anggenipun ngaso, Hajar kekalih menika nglajengake malih lakune. Lakune baris mlipir-mlipir urut lengkehing redi sarta pinggire jejurang. Akhire dumugi wonten ngandhap ipun Redi Ngungrungan. Ing ngrika Ki Hajar Salokantara semedi malih nenuwun marang dewa, supados kaparingan sasmita cetha wonten pundi dununge sanggar pamujan ingkang dikarsakake para jawata. Panggonane Ki Hajar Salokantara semedi wonten ing ngandhap ipun wit ingkang kawastanan wit Ipik. Radi dangu, boten dinuga wonten ganda arum ngambar sumebar ing papan ngrika. Para prajurit lan para nara karya sami alok, “Ganda arum, ganda arum, ganda arum!” Ki Hajar Salokantara ingkang ngambet ganda arum menika banjur pudhar saking semadine, sarta manggihi Ki Hajar Watangrana, lan ngendikan, “Adhi, ganda arum iki dadi sasmita yen ing sacedhake papan kene iki sing dikersakake dewa, ananging aja kesusu dhisik anggone nggawe papan pamujan, ayo mlaku maneh mendhuwur!”

Sakbibaripun paring printah marang Ki Hajar Watangrana, Hajar kekalih menika wiwit anggenipun tleser – tleser mlampah malih bebarengan kaliyan para prajurit ugi nara karya minggah redi, Ki Hajar Salokantara ngendika malih, “Papan anggonku semedhi mau bakale dadi desa kang diarani desa Ngipik !” Desa Ngipik menika saking tembung Ipik, yaiku nalika Ki Hajar Salokantara ngeningake cipta wonten ngandhap ipun wit ingkang kawastanan wit Ipik. Langkung mendhuwur anggenipun lumampah, ganda arum kuwi samsaya sumebar cetha ngambarake arum wangine. Para wadya bala lan nara karya saya gumun anggone pirsa kahanan ingkang kados mekaten. Ki Hajar Salokantara banjur paring pangandikan, “Papan iki sing dikarsakake Dewa dadi sanggar pamujan, lan iki uga papan pamujan sing didhawuhake sang prabu Kenya. Mula ayo, Dhi, enggal diayati yasa sanggar.”

Para prajurit, para nara karya, lan sedaya pandhereke banjur miwiti nyambut damel ing papan kang ngambar ganda arum menika. Kelacuting tembung papan ngrika dados kawastanan Darum saking tembung ganda arum.

Candhi mulane dipun yasa saking setunggal gedhong ingkang dumunung celak kaliyan desa, lajeng di pun yasa candhi malih ingkang jarake langkung tebih lan ugi dipun yasa langkung nginggil saking candhi kapisan lan ugi sakteruse ngantos candhi kesanga ingkang ngubengi Redi Ngungrungan. Candhi ingkang cacahipun sanga menika pranyata kangge pralambang hawa nepsu manungsa ingkang wonten badan utawi salirane manungsa. Kangge mujudake gegesangan ingkang becik lan gayuh katentreman,  manungsa amrih kedah saged nahan hawa nepsu ingkang mendhal saking lobang sajroning badan manungsa menika ingkang cacahipun wonten sanga. Inggih menika paningal ingkang cacahipun wonten kalih, talingan ingkang cacahipun wonten kalih, lobang ipun grana ingkang cacahe wonten kalih, lajeng tutuk, qubul, lan dubur ingkang cacahipun wonten setunggal.

Nalika anggenipun yasa candhi, wonten prajurit ingkang wegah – wegahan yasa papan pamujan saengga Ki Hajar Salokantara muntab lan ngendika menawi anak putune prajurit menika anggenipun rabi bakal kaseb utawi telat umur amargi jodho ingkang males – malesan nekani kados pagaweane sing ugi males – malesan.

Sanggar pamujan awujud candhi cacahipun sanga sampun kelakon ngadeg. Ki Hajar Salokantara nenepi malih lan uga semedhi wonten saklebetipun sanggar pamujan kangge ngaturake rasa panuwun marang jawata amargi sampun saged ngrampungake anggenipun yasa sanggar pamujan. Nalika semedhi, saking lebet senthongipun sanggar pamujan menika medhal patrem ingkang dipun wastani patrem Linggajati. Saklajengipun, Ki Hajar Salokantara medhal saking sanggar pamujan lan nimbali Dewi Ariwulan, banjur Dewi Ariwulan dipunaturi pusaka patrem menika. Nalika Ki Hajar Salokantara maringi patrem, Ki Hajar Salokantara nate ngendikan, “Ngger putraku Ariwulan , patrem iki jenenge Linggajati. Sapungkurku rawatana, poma aja kokpangku. Yen kok pangku gedhe walade. Dene aku bakal mlebu sanggar pamujan wiwitan, semedi ing kana. Adhi Hajar Watangrana mlebu semedi ing sanggar pamuja wekasan. Wis ya, Ngger karia slamet,”

Wiwit titi wanci sakmenika Hajar kekalih ical muksa sak raganipun.

Dewi Ariwulan sawijining wekdal sakmenika mangku patrem Linggajati. Satemah mbobot wusana nglairake ula naga ageng sanget, ingkang nguwaosi Rawa Pening. Naga menika dipunasmani Baru Klinthing.
sumber : Ajar Basa, kelas 3 SD, edisi 1993, dengan penambahan dari pemilik blog